Energie is onmisbaar in het menselijk bestaan. Maar energie is – net als veel andere basisbehoeften – een commercieel product geworden, in handen van private bedrijven. En burgers hebben geen invloed of zeggenschap. Dus: op naar energiedemocratie.
Dat klimaattransitie noodzakelijk is, staat buiten kijf. De klimaatcrisis kan immers niet wachten (zie De klimaatcrisis & de opgewarmde stad). Dat betekent hernieuwbare, duurzame energie, lokaal opgewekt, korte productieketens en transportlijnen. Toegankelijk en betaalbaar voor iedereen. Met nieuwe vormen van publiek en collectief eigendom (zie ook Over schone, eerlijke energie die goed is voor Amsterdam).
Bij een rechtvaardige klimaattransitie hoort dus ook de omslag naar energiedemocratie. Dat kan verschillende vormen hebben. De kern is dat grote private energiebedrijven van het toneel verdwijnen, die vooral anonieme aandeelhouders bedienen, winst willen maken en die winst niet laten terugvloeien in de stad. En dat energie een basisdienst wordt waarin burgers en lokale overheid het voor het zeggen hebben.
Next level
Amsterdam kent al experimenten in energiebeheer: burgers die zelf hernieuwbare energie opwekken in energiecollectieven en -coöperaties. Energiedemocratie is next level. In dit model komt energie in publieke handen, in collectief eigendom en beheer door burgers en lokale bedrijven, of in mengvormen daarvan, zoals coöperaties of zogeheten publiek-civiele samenwerkingen. En het gaat over de hele keten: productie en distributie van energie, infrastructuur, netwerk, financiën, technologie en kennis. Winst maken kan, maar staat niet centraal – zelfbeschikking, gedeeld eigendom en gemeenschappelijk beheer wel (zie ook De doe-het-zelf-aanpak van de commons).
Spaanse voorbeelden
In Catalonië is inmiddels bij wet vastgelegd dat energie tot de eerste levensbehoeften van mensen behoort. Dat betekent dat niemand meer van elektriciteit mag worden afgesloten.
Toen het contract met het energiebedrijf afliep, zette Barcelona zette in 2018 een eigen publieke energiebedrijf op. Dit gemeentebedrijf koopt hernieuwbare energie direct van de bron, biedt dit zonder winstoogmerk aan en geeft bewoners via een users council inspraak in besluitvorming. Dit is een voorbeeld van remunicipalisering, het in publiek beheer nemen van een basisdienst, in dit geval het energienetwerk en de -levering. En van energiedemocratie en zelfbeschikking, want burgers hebben invloed hebben op de opwekking, het beheer en de infrastructuur van energie.
Aandeelhouders en opwekkers
Een energiedemocratische aanpak schept waarde voor de stad. Het verbindt lokale energieopwekking en lokaal gebruik aan elkaar. Door investeringen in de energietransitie aan lokale bedrijven, coöperaties en collectieven te gunnen, blijft het geld binnen de stad en de wijk.
Energie in handen van burgers en lokale overheid schept waarde voor de stad. Grote private energiebedrijven doen dat niet.
Wat uitgewerkter kan dat er zo uit zien … ‘Buurtaandeelhouders’ verenigen zich in kleinschalige projecten die hernieuwbare energie opwekken. Burgers hebben een actieve rol in planning en financiering, de gemeente investeert in een publiek beheerd stadsenergienet. De opwekkers leveren hun energieoverschot aan dat distributienet, dat zonder winstoogmerk wordt doorgeleverd aan andere huishoudens. Installatie en onderhoud van de lokale duurzame energiesystemen wordt gegund aan lokale bedrijven, waardoor geld en andere waarde, zoals werkgelegenheid, lokaal circuleert (zie De waarde van de stad). De buurtaandeelhouders krijgen energietegoeden voor hun stroomleveranties of gemeentelijke belastingvoordelen.
Waardig werk
Niet alleen Amsterdammers die energie opwekken, moeten zeggenschap hebben. Ook burgers die geen energieleverancier kunnen of willen zijn, moeten invloed hebben op beleid.
Bovendien is een transitieplan nodig voor armere, gemarginaliseerde wijken, buurten en gemeenschappen en mensen die in energiearmoede leven. Door die buurten en wijken betaalbare, duurzame energie te leveren, en producent en leverancier van duurzame energie te maken. Dit schept waardig werk en voorkomt ongelijkheid, want zo hebben niet alleen mensen die bijvoorbeeld zonnepanelen kunnen betalen, voordeel bij de energietransitie.
Verder lezen, luisteren of kijken
- Luister naar City Stories, podcasts door Energy Cities, het Europese netwerk van steden in energietransitie.
- Lees meer achtergrond in Energy democracy to counter the climate catastrophe.
- Een animatie die de noodzaak van energiedemocratie uitlegt This Is What Energy Democracy Looks Like.
- Of lees over remunicipalisering, basisdiensten weer in publieke handen nemen De toekomst is publiek
