Digitale democratie

De digitale ruimte is een publieke ruimte waar wij, burgers en publieke instellingen, zelf macht over hebben.

Dit zijn de opbrengsten van tientallen gesprekken, discussies en uitwisseling van Cities for Change. Door uiteenlopende deelnemers en organisaties uit Amsterdam en andere steden in Europa.

Transitie

Informatie moet toebehoren aan burgers en gebruikers, technologie wordt democratisch ontwikkeld en platforms worden in publiek-civiele samenwerking beheerd. De digitale ruimte is een publieke ruimte waar wij, burgers en publieke instellingen, zelf macht over hebben.

Het ontwerp is gebaseerd op design justice: met, door en vanuit gebruikers, en dan vooral de kwetsbaarsten, zoals kinderen die online onderwijs krijgen. En de overheid ontwikkelt een doordachte langetermijnstrategie over de digitale transitie in het publiek belang.

‘Denk in ouderwetse oplossingen. Zoals vakbonden voor koeriers en andere platformwerkers, datacentra als nutsbedrijven.’Sanne Stevens, onderzoeker digitale technologie London School of Economics

‘Ons onderwijs en hele culturele leven is in handen van private techbedrijven. Die hebben onze data in handen.’Paul Keller, directeur denktank Open Future

Aanbevelingen

Reguleren en handhaven. De gemeente kan niet alle grote bedrijven gelijk de laan uit sturen. Maar heeft wel macht om regels op te leggen die burgers en niet de bedrijven beschermen. Dat betekent ook actief handhaven. Zoals dat nu met Airbnb-verhuur gebeurt en met de rechterlijke uitspraak zou moeten die bepaalt dat Uber-chauffeurs en Deliveroo-bezorgers wel werknemers zijn en geen freelancers.
Reguleren en handhaven, nogmaals. De gemeente brengt actief in kaart hoe en waar digitale private platforms maatschappelijke problemen veroorzaken. Zo is er bijvoorbeeld veel aan de hand rondom werk via platforms (zoals Uber, Deliveroo, Helpling): rechtszaken, protesten, gepubliceerde misstanden enzovoorts. Die uitkomsten worden gebruikt om regulering en handhaving te ontwikkelen, samen met ervaringsdeskundigen, onderzoekers en juridische experts die ook naar voorbeelden uit andere steden kijken.
De gemeente is open over afwegingen en keuzes. Nu eigenen private platforms en andere techbedrijven zichzelf vaak een uitzonderingspositie toe. En de gemeente faciliteert deze bedrijven – zo heeft het een convenant met Uber, maar heeft de koeriers en chauffeurs niet gehoord.
De (lokale) overheid stelt voorwaarden. Aan subsidies en investeringen voor tech innovaties: publiek belang, open source, duurzaam enzovoorts – net zoals dat bij andere subsidies gebeurt. Inclusief een kritische beoordeling of tech wel het juiste middel is. De adviescommissie hiervoor bestaat (ook) uit onafhankelijke en kritische techdenkers en vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld.
Tegenover al het financiële geweld van de techbedrijven zijn massieve publieke investeringen nodig, op Europees niveau, om publiek beheerde platforms te ontwikkelen.
‘Ouderwetse’ oplossingen. Zoals vakbonden voor koeriers en andere platformwerkers, datacentra als nutsbedrijven.
Stap uit de logica van de markt. De commerciële interfaces zijn nu de norm, ze nudgen, ze sturen … Vanuit design justice kunnen makers en gebruikers daar iets anders tegenover stellen.
Van een hamburger is de schade in kaart gebracht, van veevoer tot de burger op je bord. Dat kan ook met digitale producten en de gevolgen van de hele digitale productieketen in ons dagelijks leven. Bijvoorbeeld door een gemeentelijk programma naar maatschappelijke, economische en ecologische gevolgen van de digitale transitie. Door studies naar de effecten van de tech die gemeente zelf inkoopt. En door andere steden te volgen. Bepaalde schade, alternatieven en regels van platforms en andere techbedrijven worden daar al zichtbaar. Amsterdam kan dat gebruiken op tijd maatregelen nemen.
Steden in Europa en wereldwijd werken nog meer samen. In innovaties en door samen alternatieven voor publieke instituties en burgers te ontwikkelen. Zo heeft Helsinki een eigen navigatiesysteem ontwikkeld, en Amsterdam kan dat met de kennis van daar hier bouwen. Of meerdere steden kunnen gezamenlijk een gemeentelijke cloudinfrastructuur oprichten.

‘Hoe disruptief is het dat zoveel bedrijven meer over ons weten dan wijzelf?’Touria Meliani, wethouder Digitale Stad, Amsterdam

Op welk probleem zijn die aanbevelingen het antwoord?

Er zijn drie problemen: macht, geld, en publieke ruimte.

De trillion dollar companies, Big Tech, vormen ons dagelijks leven. Onderwijs, boodschappen, zorg, cultuur, begrafenissen, verjaardagen: de pandemie schoot ons razendsnel de digitale ruimte en de platformeconomie in. Het lijkt allemaal efficiënt, makkelijk, innovatief.

Ondertussen is die ruimte gevuld met verdienmodellen gericht op enorme winst, niet op ons welzijn. Wij, burgers en overheden, hebben nauwelijks iets te zeggen over de private techbedrijven, en we zijn er enorm afhankelijk van. Ondertussen komt die winst niet ten goede aan de stad, en ook niet aan de degenen die het eigenlijke werk doen. En ondertussen worden verborgen kosten afgewenteld op koeriers en chauffeurs, levert Airbnb huizenbezitters geld op maar verandert het karakter van de binnenstad ingrijpend.

En de effecten dringen nog dieper in ons dagelijks leven door. Letterlijk met de betonnen dozen energieslurpende datacentra, de Uber Eats- en andere koeriers die door de stad rijden. Google Classroom bepaalt ons onderwijs. Je kunt eigenlijk alleen maar publiek naar je theater trekken door op Facebook te zitten. Onze online foto’s worden gebruikt om software voor gezichtsherkenning te ontwikkelen.

Wat gebeurt er al in Amsterdam of andere steden?

Coopcycle is een federatie van fietsbezorgcoöperaties. Democratisch bestuurd. Zo kunnen ze hun macht en middelen verenigen en kosten verlagen (zonder de managementlagen waar Uber Eats uit bestaat). Met een sterke onderhandelingsmacht om de rechten van koeriers en chauffeurs te beschermen.
Campagne voeren. Rights for Riders en European Assembly for Riders strijden voor betere arbeidsvoorwaarden voor alle fietskoeriers.
Actie voeren. via Uber Cheats kunnen koeriers hun werkelijk gefietste kilometers melden en klachten indienen.
Samen Beter is een netwerk van gemeenten, zorgverzekeraars, formele zorgmedewerkers en informele zorgers om protocollen en ervaringen uit te wisselen. Bewust los van commerciële partijen.
Coalities bouwen. Openbare bibliotheken in Nederland vormen een coalitie om hun publieke rol te blijven vervullen, juist in de digitale ruimte.
Solidariteit ontwikkelen. Open source software bestaat al in allerlei vormen. En dat kan nog veel meer.
Alternatieven gebruiken. Zo heeft Helsinki een eigen navigatiesysteem ontwikkeld. En er zijn al veel collectieve en coöperatieve online conferentietools zoals Meetcoop. In plaats van Zoom, Teams enzovoorts.
Inclusieve participatie ontwikkelen. Burgers en gemeenten kunnen zichzelf organiseren op digitale participatieplatforms. OpenStad is zo’n platform, ontwikkeld door onder meer de gemeente Amsterdam. Ook Barcelona heeft enorme ervaring met dergelijke platforms.

Verder lezen, luisteren of kijken

De verleiding van Uber Eats: over vrijheid, ongelijkheid en belastingontwijking. Bekijk hier de online expo.
Ongelijk online onderwijs: wie heeft digitale toegang, een computer en digitaal vaardige ouders? Bekijk de online expo Klassen in de cloud
Bekijk de sessie over digitale moed, het gesprek op Cities for Change met wethouder Digitale Stad Touria Meliani.
Ook op Cities for Change, een internationaal panel over digitale infrastructuur in de stad en hoe gemeenschappen daarvan kunnen profiteren.
Over managerslogica en alles als dataprobleem. Lees in De push naar de cloud waarom een doordachte strategie voor de digitale transitie hard nodig is.
Techreuzen lijken gratis diensten te leveren en eigenen zich ondertussen massa’s data toe, ook intieme gegevens als gewicht, seksuele voorkeur en medicijngebruik. Lees verder op De 99 van Amsterdam
Lees meer over design justice dat mensen centraal stelt die te vaak worden gemarginaliseerd door ontwerp.
Lees over hoe platformwerkers voortdurend in ‘arbeidsonzekerheid’ verkeren.