Het kan: rechtvaardige huisvesting in Amsterdam

Taal doet ertoe. Dat wil zeggen: zolang we huisvesting woningmarkt blijven noemen, dan blijft ‘de markt’ de blik waarmee we naar huisvesting kijken. En ‘de markt’ als systeem gaat uit van het hoogste rendement op schaars goed – in dit geval op grond, gebouwen en huizen – en niet van het welzijn van burgers en hun basisrechten, zoals wonen.

En het kan: rechtvaardige, betaalbare, toegankelijke huisvesting in Amsterdam, met inclusieve en klimaatbestendige woonwijken, ook voor mensen met een laag inkomen, met een veilige plek om te leven voor kwetsbare jongeren en ouderen, daklozen, ongedocumenteerden, met collectieve vormen van wonen en werken. Dat vraagt durf om van richting te veranderen, en ‘het recht op de stad’ biedt de ontsnappingsroute.

Lees ook Wie beslist over de stad?

Spreadsheets

Op welke plek je woont, hoe je woont, wat je tegenkomt als je de deur uitgaat, wat er in je wijk te vinden is, of je de buren kunt horen … het heeft zo veel invloed op je dag, je nacht, je leven. Het recht op de stad is een samenhangende blik op de stad als hulpbron voor een menswaardig bestaan, en een woning is daarin geen los atoom. Praktisch vertaald: in alle plannen en beleid staat voorop wat buurten, wijken en bewoners nodig hebben. En bewoners zitten letterlijk aan tafel waar de beslissingen genomen worden – want zij zijn degenen die wonen.

Het stedelijk leven wordt schraal wanneer kunstenaars, dwarsdenkers en -doeners en avonturiers geen plek meer kunnen vinden.

Dit vraagt om verregaande democratisering. Met een actieve overheid, lokaal en nationaal, die voorbij de spreadsheets en de woonwijk als businesscase denkt. En juist samen met actieve stedelingen, bewonerscommissies, wijkraden, wooncollectieven, woningbouwcorporaties en maatschappelijke organisaties optrekt. Het effect daarvan gaat verder: al die mensen voelen zich meer verbonden in en met hun buurt, en de kans op interessante plannen die niemand aan de tekentafel kan bedenken, wordt groter.

Net zo belangrijk is woningbeleid dat vastgoedgiganten in toom houdt en regelt dat winst weer terug de wijk, de buurt en de stad instromen. Dit is complex en kost inspanning en moeite – maar dat geldt voor het huidige huisvestingsbeleid ook.

Lees ook over De doe-het-zelf-aanpak van de commons. Lees hier hoe plannen voor bewoners als ufo’s uit de lucht komen vallen en hoe dat anders kan.

Geldmachine

Wonen in Amsterdam lijkt inmiddels een luxe, en dat lijkt weer bijna een natuurwet. Maar daarachter liggen keuzes in beleid en politiek.

Vanaf begin 20e eeuw kent Nederland een redelijk breedgedragen beleid in volkshuisvesting, bedoeld om te voorzien in verantwoorde en betaalbare woningen. Eind jaren 80 is het neoliberalisme omarmd en huisvesting is een markt geworden, actief gestimuleerd door de overheid. Eigen woningbezit is jarenlang aangemoedigd, corporaties werden aangespoord om sociale huurwoningen te verkopen. Stadsvernieuwing is een beleidsinstrument – private bedrijven en overheid werken samen om wijken fysiek en sociaal op te knappen. Met goede bedoelingen, maar met gentifricatie als gevolg: rijkere huishoudens komen de armere wijken in, huur- en koopprijzen stijgen en de wijk wordt onbetaalbaar voor mensen met lagere inkomens.

Internationale vastgoedbedrijven en speculanten kopen inmiddels hele woningblokken op en vragen buitensporige huurprijzen. Massa’s toeristen en bezoekers zijn jarenlang hartelijk uitgenodigd in Amsterdam – een flinke boost voor hotels, vakantieverhuur, short stay en de binnenstad als een grote Airbnb. Kortom, Amsterdam is een geldmachine geworden met ingebakken uitsluiting.

Lees ook De ongelijke stad. En Corona, de uitvergroter. Dit artikel gaat in op segregatie in de stad. Lees hier een diepgaande analyse van de woningcrisis wereldwijd. Luister naar de podcast over hoe wonen zo ongelijk is geworden en wat eraan te doen valt. En lees hoe de publieke ruimte van Amsterdammers kan worden.

Een woning als basisrecht is niet te onderschatten, en ongelijkheid zit in het huidige systeem ingebakken

Schrale stad

Hoe succesvol en mooi Amsterdam er ook bij ligt, de stad is onbetaalbaar, ontoegankelijk en ongelijk. Een regulier inkomen voldoet niet meer voor een woning – en dat zijn juist degenen met een cruciaal beroep zoals onderwijzers, zorgwerkers en politieagenten. Om maar te zwijgen over mensen met een lager inkomen of een uitkering, daklozen, ongedocumenteerden. Ook verlaten steeds meer jonge gezinnen Amsterdam, en kunnen huisartsen en andere behandelaars zich moeilijker vestigen, net als jongeren die in Amsterdam zijn geboren. En het stedelijk leven wordt schraal, nu kunstenaars, dwarsdenkers en -doeners, studenten en avonturiers die de stad altijd aantrok, geen plek meer kunnen vinden.

Lees hoe snel je dakloos kunt worden. En over zeven megaproblemen van de woningmarkt en twee andere artikelen over waarom de markt niet de oplossing is. Bekijk het debat over het belang van tegencultuur en vrijplaatsen in de stad.

Corona is de uitvergroter

En toen zaten we thuis. Maandenlang moest thuis alles gebeuren: werken, leren, ontspannen, spelen, ontmoeten, de wereld ontdekken, avonturen beleven, uitgaan … Voor degenen met redelijk wat ruimte al een opgave, laat staan voor wie met te veel mensen te weinig vierkante meters deelt. Of eenzaam stil woont. Of in een schimmelige, gehorige woning. En thuis blijven is al helemaal ingewikkeld voor wie gevaarlijke huisgenoten heeft of eigen onderdak ontbeert.

Crises zijn uitvergroters van wat er al speelt. De coronacrisis laat zien dat een woning als basisrecht en basisbehoefte niet te onderschatten is, en dat ongelijkheid in het huidige systeem ingebakken zit. En dat er iets moet veranderen, is wel duidelijk gezien de vele voorspellingen, visies en ideeën over wonen in de post-coronastad.

Lees meer over corona als uitvergroter. Hier vind je de lessen van de coronacrisis voor stadsontwikkeling en over post-corona Amsterdam zonder Airbnb. Dit zou de post-corona stad kunnen zijn volgens elf vooraanstaande denkers in stedelijk beleid, geschiedenis en gezondheid. En in dit project geven 99 denkers hun visies over de wereld voor en na corona.

Gelul

Voorzichtig verandert er al iets in Amsterdam. Zo heeft de gemeente een Woonagenda voor een gemengde stad met voldoende, betaalbare en duurzame woningen en programma’s voor huisvesting van kwetsbare en ouderen. Ook is de gemeente een van de Cities for Adequate Housing en ondertekende in juli 2018 de Municipalist Declaration of Local Governments for the Right to Housing and the Right to the City. Deze verklaring wijst segregatie en speculatie als de twee centrale problemen aan, pleit voor meer macht aan lokale overheden om speculatie tegen te gaan, verbindt zich aan democratisering en aan meer inclusieve, duurzame woonwijken en sociale woningen. Daaruit voortgekomen is het netwerk The Shift, opgericht door Leilani Farha, voormalig speciale VN-rapporteur voor het Recht op Huisvesting. The Shift werkt vanuit een mensenrechtenperspectief – huisvesting is een recht, geen grondstof – met vooral aandacht voor kwetsbare groepen als werkende armen, vluchtelingen, daklozen en mensen met een beperking.

Een stad is een menselijke uitvinding en beleid wordt gevormd door taal.

Nederland is ook ondertekenaar van het VN-verdrag voor economische, sociale en culturele rechten. Dit verdrag bevat expliciet het recht op adequate huisvesting – overheid en gemeente moeten ervoor zorgen dat iedereen een dak boven haar of zijn hoofd heeft. En adequaat is volgens de VN: betaalbaar zodat je niet op andere basisbehoeften hoeft in te leveren, zeker zodat je niet je huis uit moet als de eigenaar dat wil, en geschikt met woningen en woonwijken van goede kwaliteit.

En dan nog dit … ‘In gelul kun je niet wonen’ is een roemrucht Amsterdams mantra. Maar een stad is een menselijke uitvinding en woning- en huisvestingsbeleid wordt gevormd door taal. Ander woningbeleid, democratischer en rechtvaardiger, begint bij andere woorden.

Hack the housing

Onder de titel Urban Provocation organiseerde de 99 drie avonden over de wooncrisis en alternatieven in Amsterdam. Bekijk hier de bijeenkomsten Stad Schaakmat over de wooncrisis, Housing as a Human Right over buiten gebaande paden durven denken, en Hacking Housing met hacks door Amsterdammers zelf.

Een paar voorbeelden uit andere landen en steden

Om de ongeveer 40.000 leegstaande huizen in Schotland te gebruiken voor betaalbare woningen, is het Scottish Empty Homes Partnership actief, gefinancierd door de Schotse regering en onder leiding van Shelter Scotland. Dit helpt ook om verarmde gemeenschappen, dorpen en steden nieuw leven in te blazen.

Barcelona heeft een progressief recht-op-huisvestingsbeleid dat speculatie wil tegengaan en participatie door burgers bevat. Napels heeft een Department of the Commons dat onder meer leegstaande gebouwen het stempel commonsgeeft zodat ze collectief beheerd kunnen worden.
Het stadsbestuur van Berlijn heeft een Mietendeckel, een deksel op de huurprijzen, om de enorme prijsstijgingen van de afgelopen jaren beteugelen. Sinds februari 2020 ligt de huur van 1,5 miljoen woningen voor de komende vijf jaar vast. De stad heeft ook het Vorkaufsrecht ontwikkeld. Bij de verkoop van een huis vergelijken bepaalde stadsdelen nu de marktprijs met de huurprijs. Valt de marktprijs disproportioneel hoger uit, dan heeft het stadsdeelbestuur het recht de verkoop tegen de houden. Die biedt dan een lagere prijs aan woningcorporaties die betaalbare woningen moeten garanderen.