Klimaat & energie

Urgenter dan de klimaatcrisis kun je het niet hebben. En de transitie moet stevig, snel en rechtvaardig zijn.

Dit zijn de opbrengsten van tientallen gesprekken, discussies en uitwisseling van Cities for Change. Door uiteenlopende deelnemers en organisaties uit Amsterdam en andere steden in Europa.

Transitie

Een fossielvrije, energiedemocratische stad, waarin élke stedeling toegang heeft tot betaalbare, duurzame energie en warmte (en koeling) als basisdienst. De energiemacht komt in handen van burgers, (lokale) overheid, energiecoöperaties, vakbonden, bedrijven, werknemers en kleine ondernemers: zij beslissen samen, in democratisch beheer. Wijkgebonden en op grote schaal.

De sociaal-ecologische transitie voorkomt energiearmoede en is ook gunstig voor wie geen zonnepanelen kan betalen. En is inclusief: de kwetsbaarste en gemarginaliseerde stedelingen beslissen mee. Bovendien levert de transitie goede, lokale en duurzame banen op en een lagere energieconsumptie. Bekijk hieronder de gesprekken tijdens Cities for Change over wat er nodig is voor energiedemocratie in de stad.

‘Heel lang was het idee … als die zonnepanelen maar lekker betaalbaar zijn, dan komt het wel goed.’Anne-Marie Pronk, Klimaatzuster

‘De klimaatcrisis is wereldwijd, en juist de lokale oplossingen en antwoorden vermenigvuldigen en versterken de kracht van systeemverandering.’Nicolas Haeringer, Associate Director Movement Partnerships, activist FossilFree

Aanbevelingen

Anders denken en spreken: bloei boven groei, welzijn in plaats van welvaart. Energie is een basisbehoefte in het menselijk bestaan, geen commerciële handelswaar.
Een gemeentelijk energiebedrijf – van opwekking tot distributie. Schoon, efficiënt, hernieuwbaar. Opgewekt voor en door stedelingen, in samenwerking met lokale initiatieven, en met zeggenschap en macht voor burgers.
Burgers hebben invloed. De gemeente stelt een representatieve, permanente burgerraad in die bijdraagt aan een ambitieus en rechtvaardig klimaatbeleid. En meer lokaal eigendom en democratisch beheer: zo kan de stad uitgaven en opbrengsten opnieuw in de lokale energie-infrastructuur steken. Dat gebeurt niet wanneer de energieketen grotendeels in handen is van private partijen.
Een groen banenplan voor langere termijn. Geen losse projecten, maar een langlopend traject waarin de stad samen met vakbonden en branches arbeidskrachten uit een vervuilende industrie her-, om- of bijschoolt. Voor goede banen met zekerheid.
Maak het makkelijk. Wetgeving nu belemmert burgers die energiecoöperaties willen oprichten, en is gunstig voor bedrijven. Dat moet andersom. De overheid zorgt voor de juiste juridische structuren zodat de energie-infrastructuur democratisch beheerd kan worden, zoals publiek-civiele samenwerkingen.
Gebruik wat er al ligt. Amsterdam heeft als eerste stad ter wereld de donutstrategie geadopteerd en heeft de Routekaart Amsterdam Klimaatneutraal 2050 en strategie Amsterdam Circulair. Beleidsmakers kunnen energiedemocratie daar naadloos in passen.
Ga energiearmoede en klimaatgentrificatie tegen. De gemeente brengt ambtenaren die zich bezighouden met wonen, armoedebestrijding en klimaatneutraal structureel bij elkaar. En organiseer directe bestuurlijke betrokkenheid op hoog niveau, door bijvoorbeeld een stuurgroep in de ambtelijke top.
Ga in gesprek, luister en wees inclusief (ook in taal en praktijk). Politici en ambtenaren spreken ook met klimaatsceptici, bewoners met zorgen over windturbines en Amsterdammers die minder bevoorrecht zijn. Energie is meer dan een technische fix.
De fossiele industrie is als de tabakslobby. Als iets wat we moeten weren. En als iets om te desinvesteren, bijvoorbeeld via pensioenfondsen.

Op welk probleem zijn die aanbevelingen het antwoord?

De klimaatcrisis. Verlies van biodiversiteit. Luchtvervuiling. Marktwerking en ongelijkheid zijn daarin de grootste kwesties. Nu is energie nog te vaak in handen van private bedrijven die voor winst gaan, fossiele brandstoffen verstoken en de aarde – grondstoffen en mensen – uitputten.

Steden stoten zo’n 70 procent van de broeikasgassen wereldwijd uit en verbruiken 75 procent van alle grondstoffen. Stedelingen lijden onder luchtvervuiling en hittestress, en energiearmoede is een groeiend probleem onder lagere inkomens.

Bovendien is betaalbare duurzame, schone energie nog te vaak voor en door de bevoorrechten – zogeheten klimaatgentrificatie. En de crisis treft de kwetsbaarsten het eerst en het zwaarst.

Ook klimaatbeleid is ongelijk verdeeld. Nederlandse huishoudens dragen een half miljard meer af aan klimaatbeleid dan het bedrijfsleven. En slechts een kwart van het klimaatgeld is ten goede gekomen aan huishoudens, waarvan mensen met een hoger inkomen maar liefst 80 procent ontvingen.

Wat gebeurt er al in Amsterdam of andere steden?

De gemeente experimenteert met een burgerberaad klimaat, met 100 willekeurig gelote Amsterdammers en Weespenaren. Zij krijgen de vraag om extra maatregelen te bedenken die de CO₂-doelstelling wél gaan halen. Amsterdam wil 55 procent minder CO₂ uitstoot in 2030 vergeleken met 1990, en de huidige maatregelen schieten tekort.
Met de Routekaart Amsterdam Klimaatneutraal 2050 verbindt de gemeente zich sterk aan een snelle overgang naar een koolstofvrije economie. Met ‘klimaatrechtvaardigheid’ als leidend principe. En de strategie Amsterdam Circulair 2020-2025 heeft als doel om in 2050 een volledig circulaire economie te hebben.
De gemeente Haarlemmermeer zette in 2014 het publieke energiebedrijf Tegenstroom Dit is een sociale onderneming zonder winstoogmerk en werkt samen met lokale ondernemers die zonnestroom opwekken. Tegenstroom koopt de stroomoverschotten op om die vervolgens aan haar inwoners te leveren. Zo blijven zowel energie als geldstromen binnen de gemeente.
Na een succesvol referendum besloot Hamburg tussen 2014 en 2016 het elektriciteitsnet weer in gemeentelijk beheer nemen. Dat was eerder verkocht aan Vattenfall. Na een jaar leverde dit al een besparing van 34,5 miljoen euro op. De gemeente zette ook een Energie Adviesraad op met lokale vertegenwoordigers uit sociale, wetenschappelijke, industriële en zakelijke sectoren. Die bijeenkomsten zijn voor iedereen toegankelijk, en bewoners kunnen vragen stellen en voorstellen indienen. In 2018 nam de gemeente ook de gas- en warmtenetten uit private handen.
Het Duitse Wolfhagen heeft sinds 2006 een gemeentelijke energiebedrijf, Stadtwerke Wolfhagen. De burgercoöperatie BEG Wolfhagen bezit 25 procent van het kapitaal van het bedrijf, en vertegenwoordigers ervan zitten in de raad van commissarissen.
Barcelona heeft het gemeentelijke energiebedrijf Barcelona Energia opgericht. Hierin hebben gebruikers inspraak en kunnen zij druk uitoefent om afsluitingen te voorkomen. De medezeggenschapsraad voor gebruikers en burgergroepen mag voorstellen doen over de strategie van het gemeentelijke energiebedrijf, bijvoorbeeld over tarieven, investeringen, en educatie. Bovendien lanceerde de stad speciale tarieven om minder en duurzaam energieverbruik te stimuleren.
De gemeente Cádiz heeft twee permanente commissies opgericht: Energietransitie in Cádiz (MTEC) en het Comité voor de Bestrijding van Energiearmoede (MCPE). In MTEC zitten specialisten, milieuorganisaties, privépersonen, academici, werknemers van Eléctrica de Cádiz en leden van de coöperatie Som Energía. Het doel is om Eléctrica de Cádiz 100 procent duurzame energie te laten leveren. De voorstellen van MTEC moet de gemeenteraad behandelen. Het MCPE heeft programma’s ontworpen voor gezinnen met financiële problemen. Met kortingen, trainingen om energierekeningen te begrijpen en toegang tot energievoorzieningen. Voorheen werkloze bewoners zijn aangesteld als energieadviseur.
Wat begon als een burgerinitiatief, is nu de Plymouth Energy Community (PEC), dat met de gemeente samenwerkt voor een eerlijk, betaalbaar, fossielvrij energiesysteem voor de lokale bevolking. Financiering voor duurzame infrastructuur gebeurt door leningen van de gemeente en gemeenschapsaandelen die lokale bewoners kunnen kopen. PEC zorgt ervoor dat een deel van het geld dat bewoners betalen voor hun energierekening terugvloeit naar de gemeenschap, en heeft sociale programma’s om energiearmoede tegen te gaan.
Schotland, Wenen, Leuven, Barcelona, Berlijn, Mississippi, Mannheim en nog meer: heel veel energiedemocratische voorbeelden zijn te vinden bij Energy Democracy.

Verder lezen, luisteren of kijken

De energietransitie is een grote opgave. Bekijk hier de sessie van Cities for Change over hoe burgers en overheid kunnen samenwerken.
Welke rol hebben steden in de ecologische transitie? Debat georganiseerd door Municipalist School, een van de partners van Cities for Change
Lees hier hoe we energiedemocratie centraal kunnen stellen in de Green New Deal.
Lees hier over een economie van welzijn en essentiële voorzieningen.
Zuiderlicht, Amsterdam Energie, NDSM Energie zijn Amsterdamse energiecoöperaties.
02025 is een netwerk en platform voor en door Amsterdamse energiepioniers – bewoners en organisaties – om de stad koploper in energietransitie maken.
Lees het dossier Klimaat & Energie van De 99 van Amsterdam.
Lees hier over de negen planetaire grenzen om de planeet niet uit te putten.