Publieke ruimte

Een stad waar mensen zich vrij voelen om hun eigen weg te volgen.

Dit zijn de opbrengsten van tientallen gesprekken, discussies en uitwisseling van Cities for Change. Door uiteenlopende deelnemers en organisaties uit Amsterdam en andere steden in Europa.

Transitie

Hoe de stad ontworpen, ingericht, gebouwd en opgeknapt wordt, weerspiegelt de diverse mix van stedelingen, hun culturen en leefstijlen, passies, beperkingen, oriëntaties en creativiteit. Publieke ruimte en huisvesting – fysiek, politiek, cultureel, digitaal – zijn basisbehoeften en geen commercieel verhandelbaar product. Bewoners, gebruikers, ondernemers en lokale overheid geven samen de stad vorm.

‘Iedereen wil een stad die schoon genoeg is en veilig. Zijn we nu niet te ver doorgeschoten? Want de stad heeft maar één verhaal, één norm: succesvol, vooral gericht op consumeren.’René Boer, kritisch onderzoeker publieke ruimte

‘Van wie is de stad? Van bewoners, van de gemeente, van de mensen die de stenen bezitten, of van anonieme nv’s en bv’s?’Gert Jan Bakker, consulent bij Stichting !WOON

Aanbevelingen

Verregaande democratisering. In alle plannen en beleid staat voorop wat buurten, wijken en bewoners nodig hebben, en niet alleen die van een bevoorrechte klasse werkenden en vastgoedgiganten. Stedelingen zitten letterlijk aan tafel waar de beslissingen genomen worden.
Publieke ruimte is, net als zorg en huisvesting, een essentiële voorziening voor ons bestaan en hoort niet in handen van de markt. Waar overheden nu vooral samenwerken met grote private bedrijven in publiek-private partnerschappen (PPP’s), komen publiek-civiele samenwerkingen, PCS, van de grond. Daarbij kan de C ook staan voor collectief, coöperatief, commons of community.
Weg van marktwaarde. Denken vanuit markt, grondprijs en economische waarde maakt plaats voor de visie op de stad als een levend sociaal systeem en wijken als plekken van solidariteit en ontmoeting. Stedenbouw is meer dan grondexploitatie en woonwijken zijn geen businesscase.
In stedelijke ontwerpen zijn er letterlijk en bewust ongeplande, onvoorspelbare plekken waar buurt, buurtbewoners, gemeenschappen zelf kunnen uitzoeken wat ze ermee willen.
Vrije ruimte. Stedelijk ontwerp biedt in alle wijken ruimte voor de subculturen die altijd al hun weg vonden in de stad. Die plekken kunnen tijdelijk zijn zodat de alternatieve culturen door de stad ‘reizen’ en niet naar de rand worden gedrukt.
Gelijke toegang. De stad is van elke bewoner en die moet in gelijke mate toegang hebben tot de publieke ruimte. Dus zonder discriminatie, zoals racistische algoritmes in gezichtsherkennende camera’s, ontoegankelijke stoepen voor mensen met een fysieke beperking of onveilige straten en pleinen.
Niet tot op de centimeter. In ontwerp, onderhoud en controle wordt de publieke ruimte niet meer ‘gemicromanaged’ zoals nu nog te vaak het geval is.

‘Van wie is de stad? Van bewoners, van de gemeente, van de mensen die de stenen bezitten, of van anonieme nv’s en bv’s?’Gert Jan Bakker, consulent bij Stichting !WOON

Op welk probleem zijn die aanbevelingen het antwoord?

Steden over de hele wereld – ook Amsterdam – worden smart and smooth: veranderen in gladde, voorspelbare en homogene plaatsen, schoongeveegd van afwijkende structuren en rafelranden. In stadsplanning en grondexploitatie brengen (internationale) private projectontwikkelaars en beleggers het meeste geld mee en hebben bewoners het nakijken. Hierdoor wordt de scheidslijn tussen kansarm en kansrijk steeds dieper, en vallen sociale structuren en gemeenschappen uiteen. Bezoekers en bewoners worden tot passieve consumenten gemaakt in plaats van actieve participanten. En de publieke ruimte is steeds minder toegankelijk voor wie of wat afwijkt en onverwacht en onvoorspelbaar is.

Wat gebeurt er al in Amsterdam of andere steden?

De Omgevingsvisie met Samen stadmaken van de gemeente Amsterdam biedt meer ruimte aan eigen initiatieven van individuele bewoners, collectieven en coöperaties.
Het Napolitaanse gemeentebestuur heeft een public space charter: de inrichting van de publieke ruimte moet onderdeel zijn van een democratisch proces.
Ook heeft Napels een Department of the Commons dat onder meer leegstaande gebouwen het stempel commons geeft zodat bewoners en maatschappelijke initiatieven de gebouwen collectief kunnen beheren.
Bologna kent een uitgebreid convenant dat bewoners zeggenschap geeft over publieke ruimtes. Turijn heeft dat met wat aanpassingen overgenomen.